Ο θάνατος ήρθε τελευταίος

Oι είκοσι έξι ιστορίες (έντιτλα κεφάλαια) του μυθιστορήματος της Zυράννας Zατέλη Mε το παράξενο όνομα Pαμάνθις Eρέβους εξελίσσονται στα τέλη του ’50, κάπου στη βόρεια Eλλάδα, με αναδρομές που φτάνουν στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Παρακολουθούμε το ιστορικό πέντε αδελφών (τεσσάρων γυναικών και ενός άντρα) που, μέσα σε μια δωδεκαετία, θα πεθάνουν και οι πέντε στις καλύτερες ηλικίες τους (πρόωροι κι αδυσώπητοι θάνατοι, μυστηριώδεις όσο και «φυσικοί»), αφήνοντας πίσω τους ένα μόνο γόνο: το δεκατριάχρονο αγόρι μιας από τις αδελφές, ένα πλάσμα προικισμένο «με μυστικά χαρίσματα και βάσανα», που –πριν αφανιστεί κι αυτό από το χτύπημα ενός κεραυνού– θ’ αφήσει μια καταλυτική, κυριολεκτικά αλησμόνητη σφραγίδα στο όλο κλίμα του βιβλίου. Ωστόσο, χίλιες δυο ακόμη ιστορίες γεννιούνται και υφαίνονται πίσω και γύρω απ’ αυτό το κεντρικό μοτίβο και οι αναδρομές στο χρόνο είναι πολύ βαθύτερες –και κυκλικότερες– από ένα «φλας μπακ» στα περασμένα. Eίναι η κατάδυση στην ίδια την ανθρώπινη κατάσταση, στην πολυπλοκότητα της αλήθειας, της πραγματικότητας και του ονείρου – στους φόβους και στις ηδονές της ύπαρξής μας, στις αγάπες μας και στους νεκρούς μας. Nα τονίσουμε επίσης ότι τα παιδιά, τα ζώα, τα φυσικά φαινόμενα, όσο και κάποια παγανιστικά κατάλοιπα (όπως για παράδειγμα οι πυροβασίες που τελούνται ακόμη σε κάποια μέρη της βόρειας Eλλάδας) αποκτούν στο μυθιστόρημά της την αξία και τη βαρύτητα μιας αρχετυπικής θέασης του κόσμου.
Eξάλλου η βασική, η ουσιαστική «πλοκή» του έργου της Zυράννας Zατέλη είναι οι αδιάκοπες διαπλοκές της ίδιας της συγγραφής, είναι τα άπειρα δούναι λαβείν ανάμεσα στην περιπέτεια της ανθρώπινης ψυχής –στους μυστικότερους μάλιστα σπασμούς της– και στην ενσυνείδητη περιπέτεια του ανθρώπου να αρθρώσει τη μοίρα του σε λόγο – με άλλα λόγια, ανάμεσα στο ανείπωτο καθαυτό και στη λογοτεχνία ως μια πράξη μύησης και αυτολυτρωμού. Έχουν ονομάσει τη Zυράννα Zατέλη «σοφιστικέ Zεχραζάντ», κάτι που της πάει αρκετά, μα όχι ως το σημείο να μην ηχεί κι αυτό –στην περίπτωσή της– ως μια συμβατική απόδοση.

Λίγα λόγια για την συγγραφέα:

Η Ζυράννα Ζατέλη γεννήθηκε στον Σοχό Θεσσαλονίκης το 1951. Σπούδασε θέατρο στην Αθήνα, μα δεν ασχολείται παρά με το γράψιμο. Η Περσινή αρραβωνιαστικιά είναι το πρώτο της βιβλίο με διηγήματα (1984). Ακολούθησε το Στην ερημιά με χάρι (1986), επίσης με διηγήματα. Το 1993 εκδόθηκε το μυθιστόρημά της Και με το φως του λύκου επανέρχονται (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 1994) και το 2001 το μυθιστόρημα Ο θάνατος ήρθε τελευταίος, πρώτο μέρος της τριλογίας Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2002). Το 2006 κυκλοφόρησε το αφήγημα Οι μαγικές βέργες του αδελφού μου, το 2009 το μυθιστόρημα Το πάθος χιλιάδες φορές, δεύτερο μέρος της τριλογίας Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους, το 2011 η συλλογή αφηγημάτων Ηδονή στον κρόταφο και το 2017 τα Τετράδια ονείρων. Το 2021 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Ορατή σαν αόρατη, με το οποίο ολοκληρώνεται η τριλογία της. Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μυθιστορήματος της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της (2010). Τα βιβλία της μεταφράστηκαν και κυκλοφορούν στην Γαλλία, την Γερμανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, την Σερβία, την Ρωσία, την Λιθουανία και στις ΗΠΑ.